Saturday, January 15, 2011

Rev. Dr. J. M. Ngul Khan Pau leh Zonet holimna

ZONET: Nang leh na innkuante (zi leh tate) thu a tom in na hong gen thei diam?

Dr. Pau: Kei ka pianna Murlen khua, Mizoram hi. Ka pa Thuam Za Gin, Murlen Presbyterian Pawlpi ah upa ordained ngah masa pen leh, ka nu Niang Za Go, zong Numei kikhop a pan leh makai masate laka khat hi. Manipur gam ka tun ciangun Tuiphum pawlpi ah ka khangkhia hi. Pianpih sanggam numei thum leh pasal khat nei ing. Ka zi Lucy Engjadim tawh December 19, 1986 in Pasian min tawh pumkhat suak ung. Topa hehpihna tawh tapa nih Daniel Gin Sian Mung, tulaitak Master of Social Work, Mumbai, India leh Toshi Thang Lian Mang, 12th Grade, Air Academy, Colorado Springs nei ung.

ZONET: Leitung pilna lam ah siamsinna koi mun tengah na nei ngei a?

Dr. Pau: Leitung siamsinna lamah Bachelor of Arts, Manipur University nuai ah 1981 kumin zo ing. Tua ciangin Bachelor of Divinity, Union Biblical Seminary, Pune ah 1985 in ka zo a, The Bible Land: Past and Present, St. George College, Jerusalem ah 1990 kha thum sung ka kah hi. Westerrn Seminary, Portland, Oregon pan 1995 kumin Doctor of Missiology ka zo hi. Eastern Mennonite University, Virginia ah 1999 kum in “Conflict Resolution and Peace Building” ka sin hi. Development Associates International-te saina nuaiah MA in Organizational Management and Leadership ka dam leh kum 2011 March kha pawlin ka zo ding hi.

ZONET: Pasian thu sungah pianthakna na ngahna leh Pasian ading na kipiakna thu a tom in na hong gen thei diam?

Dr. Pau: Pasian lunggulhna ka neih hangin Ama sungah nuntakna ka neih taktak pen August 1974 hi. Tua ni a kipanin nunglam en nawn loin tawntung nuntakna hong piapa zuih ding ka hanciam hi. Pianthak ciang bek ah om loin Jesu nungzui muanhuai hih ding leh ka hih theihna bangbangin Ama adingin teci pang dingin ka khensat hi.

ZONET: Na pianthak khit teh Pasian na sep kipan pah maw?

Dr. Pau: Ka pianthak khit Pasian nasep ka ut mahmah hangin hunbit in sep ding ka ngaihsun ngam kei hi. Kei bang lel, Pasian thugen lah siam lo, mi mai a din ding ka ngaihsut ciangin kei hih theih dingin ka mu kei hi. Ahi zongin 1975 kumin lai Tan 10 ka zawh khit ciangin ni khat ka pa kiangah, “Pa, I innsung nuntakna ka et ciangin kumpi’ na sem leng hoihzaw dingin ka mu hi. Ahi zongin ka lungsim sungah Pasian nasep nopna ka nei hi,” ka cih leh, “Na pian ni in Pasian kiangah, “Topa aw, hih ka tapa cidam ludam in hong khantoh leh nangma nasem dingin kong pia hi,” ka ci khin hi,” ci-in hong dawng hi. Tua panin keima hihtheih bangbangin Pastor-te khawng zui-in Topa nasep tua panin ka kisin hi. 1980 tak ciangin hunbit-a sep ding bekbek ka lungsimah kum khat sung tawntung om den ahih manin 1981 January kha a kipanin hunbit-a sem dingin ka kipia khia hi.

ZONET: Lai Siangtho sang na kah ma in Pasian nasep kipan khin ve cin, Pasian nasep nadingin Lai Siangtho sin mah kisam na sa pen hiam? Bang hang?

Dr. Pau: Thugen a ka kipat zawh kum li sung bang Lai Siangtho sinna ka nei nai kei hi. Tua hun lai-in Pasian hehpihna tawh Lai Siangtho nisim a ngaihsut ngiungeuna ka zang tawntung hi. Tuate tawh kizui-in laibu hoih nono tampi ka sim hi. Laibu hoih ka muh ciangin sim nopna, theih nopna tawh ka kidim hi. Ahih hangin Lai Siangtho sin ding kisapna om cih ka lungsim sungah ka nei den hi. A hangin, leitung cidamna lamah Siavuante'n kum nga kum guk sung bang kisinna nei uh ahih leh tawntung nuntakna thu nasem dingte bangzah takin kisin kisam hiam cih ka ngaihsun hi. Khatvei thukizakna saite'n Dr. Billy Graham kiangah, “Kum thum bekbek dam ding hi leteh bang nasem ding hiam?” ci-in dong uh hi. Ama'n, “Kum nih sung Lai Siangtho ka sin ding a, kum khat sung thugenna ka nei ding hi,” ci hi. Tua hangin Lai Siangtho sin mah thupi kasa hi.

ZONET: Lai Siangtho sinna koi mun tengah nei ngei na hiam?

Dr. Pau: Union Biblical Seminary, Pune, India ah Bachelor of Divinity ka zo a, St. George's College, Jerusalem, Israel ah “Bible Land: Past and Present” leh Western Seminary, Portland, Oregon, USA ah Doctor of Missiology ka zo hi. Tua lo “short-term” kahna mun tampi ah ka nei kha hi, tuate gen kei phot ni.

ZONET: Council of Baptist Churches in North East India (CBCNEI) ah General Secretary pen term nih (Kum 10) sung na sep theihna ding kalbi (step) leh CBCNEI thu a tom in na hong gen thei diam?

Dr. Pau: CBCNEI pawlpi sungah tuiphumsa tulza sawm (one million) sangin tamzaw hi. Pasian huhna tawh mipil misiam kicing mahmah hi. Lai Siangtho Sanginn kua nei a, zato innpi zong nga kinei hi. College kah ding sangnaupangte omna hostel thum kinei hi. Laibu zuakna guk kinei in, Convention guk leh Association za khat leh khua sungah pawlpi tul guk leh za thum bang om hi. Tua zah-a lian pawlpi ah kei zenzen in General Secretary ka sep ding ka ngaihsun ngei kei hi. Kong khankhiatna innsung leh ka pawlpi Chin Baptist Association adingin zong tua bang pawl lutang hihtheihna ding om vetlo hi. CBCNEI nuai a pawlpi khat CBA pawlpi mi ka hih man leh Shillong ah kum sawm sung College leh University sangnaupangte Pastor (Students’ Chaplain) ka sep ngei manin CBCNEI ah General Secretary sepna ngahthei hi ding hi ciin hong ciamteh pawl om hi. A tomin gen ding hileng, Pasian khut mahmah in hong laptoh ka hi hi. Hong teelpa in sep theihna ding siamna leh pilna a hun lapin hong pia hi.

ZONET: Council of Baptist Churches in North East India (CBCNEI) ah na sep sungin na matutna lian pen leh haksatna lian pen nong gen thei diam?

Dr. Pau: 1999-2009 sung General Secretary ka sep sungin, matutna lian tampi sung panin tom khat kong pulak hi:

l 1999 kum a kipan American Baptist Churches panin khasum ding la nawn loin komau khe tawh dingin sum leh pai nget sangin piakhia zo-in Topa in hong koih hi.

l Bodo leh Santal (Assam) minamte kidona, Zomi leh Kuki (Lamka kiim a unau kitel khialhna), Hmar and Dimasa (Assam), Karbi leh Kuki (Assam) hih buainate ah kilemna ding hanciamin Pawlpi dangte tawh nasepna kilawhcing hi. Kilemna annkuang uum khawmin tuni dong teng khawm thei ciat uh hi.

l Missionary Training kum simin kinei thei a, mi tampi mah hih thusinna panin phattuamna ngah uh hi. Missionary a kuan khia tampi a om bangin pawlpi tuamtuam panin Mission Secretary tampi mah hong kihel thei uh hi.

l CBCNEI Pawlpi, Pasian huhna tawh “evangelical” kipawlna Asia gam a kipan leitung bup dongah kihelna kinei hi.

l 2007 Assam kumpi in CBCNEI phualpi hong laksak sawm uh a, lai hong pia uh hi. Ko zong a thu Sonia Gandhi, Congress President kiang dong ka tun uh hi. Ama hong deihsakna hangin Assam kumpi in hong lai piak uh dok kik hi.

ZONET: Na zi (Siama Dimnu) tawh na ki laikhak te uh Christian lawm zonzia dingin hoih mahmah cih ka za uh a, khangnote sim theih dingin suah khiat na sawm hia? Bang hanga hoih kici a hiam?

Dr. Pau: Ko nupa nungak tangval lai laikhakte kepna file khat ka nei uh hi. Ka kingaih tung uh a kipan ka kiten dong uh lai kikhakte tua sungah om hi. Khangnote' simtheih dingin laibu a bawl ding ka ngaihsun uh hi. Ki-itna siangtho, Pasian zahtak kawma ki-itna leh leitung in ki-itna a cih (ahih hangin siatna hong tun thei) ki-itna kitel khial tawntung hi. Pulpit panin i khangnote adingin ki-itna siangtho thu kigen ngeilo hi. Ki-itna siangtho leh limci Pasian kiang pan hi.

ZONET: Pasian nasem Zomi sung pan a mazang pente sungah kihel na hi a, leitungbup huam a Pasian nasepna ah na kihel khaknate na hong gen thei diam?

Dr. Pau: 2002 kumin Manila ah Asian Baptist Congress a 6-veina ah Bible Study hun ka makaih hi. Tua ciangin 2004 kum in Swanick, England ah Baptist World Alliance te makaihna nuaiah “Baptist Mission in the 21st Century” thusinna ah “Mission to the Poor and the Marginalized” cih paper ka present hi. Tua tawh kizomin 2005 in Birmingham ah Baptist World Alliance kum za cin pawi ah Bible Study hun khat ka zang leuleu hi. American Baptist World Mission Conference, Green Lake, Wisconsin ah 2004 kum in Nipini zing thugenna hun ka zang hi. 1999, 2000, 2002 kumte ah zong “Mission Workshop” ah thusinsakna ka nei hi. Lausanne Congress a thumveina 2010 Cape Town ah “Men and Women: A Powerful Team to Complete the Great Commision” cih thulu gen dingin kei zong hun hong kipia hinapi, ka damloh manin gen theiloin, ka paper gelhsa kipia hi.

ZONET: Kawlgam Chin State sunga om eimite’n “Chin” a deihloh laitak un India gam-a om eimite in “Chin” na bullet mahmah uh a, Chin Baptist Association (CBA) leh “Chin” min tawh sangnaupang kipawlna a kipan kipawlna tuamtuam na neih pen uh bangci na mu a? Kampau kibang minam khat sungah kipumkhat nading khaktan na sa hia?

Dr. Pau: India gam lama Chin zangte zong Zomi cih deih vive mah hi. A taktakin ci leng i minam min ding kician i neih loh manin saisa bangin min tuamtuam tawh i kikhen hi. I minam min dingin hih mah hizaw, hih hikei-zaw cih tawh i kidiah toto lai hi. Kei ngaihsutna ah a min mahmah thupi bawlzaw ding maw ahih kei leh a mipite thupi bawlzaw ding? Kei deih pen mite'n hong deihpih loh manin lang bawl ding maw ahih kei leh i kituah pah loh hangin kipawl toto ni, cih ding? A min sangin a mipi thupizaw a, kei deihna sangin i kituah theihna thupizaw hi. Ko Chin Baptist Association pawl mite zong Zomi khantohna dingah a hanciam mahmah pawl mite ka hi uh hi. Pawlpi hih min tawh na kipan ahih manin kizang toto lai hi. Hoih kei, kilo khial hang ka cih ciat mateng uh hih min mah tawh ka paitoh phot uh hoih ding hi. Nidang ciangin Zomi Baptist Association ka kicih hun uh hong om kha ding hi. Hih ka gen ciangin i min kilawhna a hun tawh kizuiin kikhek toto hi ka cih nopna hi. Zomite nation building ciang kitung nai loin tribe building ah kibual lai hileh kilawm kasa hi. Minam picingte lungsim i neih hun hong tun ciangin gen kul loin min khat tawh i kipawlkhop hun hong om ding hi. Tua hun hong tun mateng kimudah kei ni, ki-it kingaiin kalsuan khawm ni.

ZONET: Zomite pen kipawlkhop ‘siam’ na sa na; a hih kei leh kipawlkhop ‘siamlo’ na sa a? Ki pawlkhop siam leh siamlo na sakna a hang bang a?

Dr. Pau: Zomite kipawlkhop siam hileng hihciang bek kitung pan lo ding hi. Atangpi-in kipawlkhop i siam hun pen: midang tawh i kibuai hun, midangte muhdah ding i neihkhop hun, ciziathuai tuahsiatna i tuah hun ciangin i pangkhawm thei pan hi. Hun nuam leh thunuam ah sepkhop pankhop (i siam ding zah in) kisiam lo hi. I lungsim tangzai nailo, kei makaihna ahih kei leh langpan ding cih lungsim in hong khen toto hi in ka thei hi. Khristian i suah zawh kipumkhatna sangin kikhenna tamzaw leuleu hi. A hoihna tampi a om hangin a hoih lohna mah zong tampi om hi. India leh Kawlgam Zomite' Jesu min suangin unau kikhawl khawm ding kimlai i kikhen ziahziah uh hi. Jesu min tawh ngaihloh ding huailoh ding i neih laiteng Jesu lungsim kinei dingin ka um kei hi.

ZONET: Tulai tak gamdang tung Zomite’n minam hihna i kepcing theihna dingin Zomite sungah bang na sem leng na deih a?

Dr. Pau: Zomite kikhopna khempeuh ah Zolai sinna kinei in, Zomi inn khempeuh ah Zokam mah pau tangtang leng. I tate min i phuah ciangin midangte khualna in Mikang min peuh pia loin Zomin mah kipia hamtang leng hoih ding hi. Israelte'n kum tulnih sung khawng nam dang pau dang kawmkalah a nuntak hangun amau minam hihna a mansuah loh bangun Zomite'n i ngeina, i pau, i lai, leh i biakna mansuah kei ni. Kolkata (Calcutta) ah Sente hong om zawh uh kum za nih (200 years) pha zo hi. Ahi zongin tuni dongin a pi a pu uh tawh amau lai leh pau tawh kiho thei lai uh hi. I pau leh i lai, i ngeina thupi i sak kei leh kuamah in hong zahtaksak, zuihsak lo ding hi.

ZONET: Zomi bup huam in minam ading kisam na sak pen bangte hiam?

Dr. Pau: A pillote pilna lampi lak ni. A haite leh a zawngte simmawh kei ni. A lungkia mite hansuah ni. Nahoih sem nuamte thapia ni. Lamkhialte itna tawh sam kik ni. I kisap mahmah hi a ka theih bel i mi i sa tamzekta hang ei cih i kitheih ciang midang simmawhna i neih pahpah pen hi; kheel ta ni. Sum tawmkhat neih ciangin - i kampau kidawm ni. Tawm khat theihna i neih ciangin - a theipen kisa kei ni. Gamdang khuapi lianpipi ah i teng zongin i lungsim khuata ngaihsutna i kheel kei leh phatuamlo, gamdang i tun, khuapi I teen phattuampihlo i hi ding hi. Mi na huh zawh kei leh amau siatna ding bawl kei in. Mi na gensiat sangin amau hoihna khat peuhpeuh genzaw in. Na omna peuh ah Pasian tawh nungta leteh mi hampha na hi veve ding hi. Laigelh mite pahtawi ni. Lasa mite lamto ni. Siamna khat nei peuhpeuh thapia ni. Zomi leh Ngeina kemin zuun ni. Pasian laptoh theih dingin nungta ciat ni.

ZONET: Tu-ma research nasep bang ciang tung, bang thu hiam?

Dr. Pau: Aw, tu-ma research ka bawl ahih leh Zomi gamdang a peemkhiate tawh kisai hi. A thulu Zomi in Diaspora for World Evangelism cih hi. Ka puah kik ding tawm khat om lai, tukum March kha ma in zawh ka sawm ding hi. Zomite gam 35 ah kitengta hi. Amau nuntakna, biakna leh Khris adingin bang ci teci pang ding cih ngimna tawh ka gelh hi. America gamah midangte laipilna hang, siamna khat peuhpeuh siksanin hong lut uh hi. Zomite pilna, siamna hi peuh mah loin kitung ziahziah ka ngaihsut ciangin hong puakpa Pasian in bang deihna nei hiam cih ka lunghimawh hi. Ama ngimna leh deihna i phawk khak kei leh i kamsiatna ding hi ding hi. Ahi zongin Pasian program bangin i gamtat leh i khantohna, minam lian i suahna hi ding hi.

ZONET: Lungdam mahmah ing, Sia Paupu.

Dr. Pau: Kei lungdamzaw ing.

Thursday, January 13, 2011

Zomi Tennessee te tangthu

Dear TN Zomi tangthu,

Gammang tulak ka vak kawikawi leh alawmdang te tawh akipawl theingiatlo, mualcin guamcin teng apai kawikawi, atokzau kawikawi Gam UI khat tawh ka kimu a, bang semsem na hiam ka cih leh, hih gam a om ganhing akici khempeuh bang ci leng ka khutnuai ah koih ding ka hiam cih ka ngaihsutna atangtun na ding in a vak kawikawi hi ing hong ci hi…

Kenzong… Aw Nang Tua dan maw…. Ka cihsan a ka paisan hi.

Mualdawn Botung khat ka tun cing in,Neknek leh tuancil a suah ZangSial khaat khat ka mu leuleu a, Hi lawm Zangsial bang hang in, na annek te nek kawm leh tuancil thuah na hiam ci in ka dot leh,ka kim leh paam a om ankung khempeuh zong aneksak mang ding leh, atuancil sawm ka hih man in, kei a tawh akisin hi ing hong ci san ziau a, awlmawh neilo in, ama angsung ding bek a khual, ahuaiham, akiliansak, akiphasak khia mahmah,mipeuh mah aneu muhden ahilam ka thei pan hi.

Ken zong … Aw Nang tua dan maw…. Ka cihsan a ka paisan leuleu hi.

Tua mual pan tuaksuk in, zangkuam khat ka tung a,ahon 30 khawng pha NGAL pawl khat ka mu hi. Tua Ngal hon te lak ah tuk 6 khawng a phakhin ahapak bang ahiam sim ta khat ka hopih a,hih na omna zangkuam nuam nasa uh hiam ka cih leh,abeisa kum 3 lai in, ka pu in hong makai in, hiteng gamnuam mun hong tun hi. Ka pu in hong sihsan ahihman in, tu ken ka makaih zawh kum khat pha khin a, makai ka sepnop hang asuakthak leh khang thak te in ih sepnop dan hong tello ahihman in,hamsa mawk ei hong cici uh a, makai zong maikum ah ngah kik in kilam kei maw king.A zenzen in makai ka ngah kik kei leh hih ka ngal hon te khen 2 suah in ka paikhiat pih ding hong ci a, makai min khawng a deih mahmah ahih lam ka phawk san pan hi..

Ok ok okokok ci in, Nang tuadan maw ci in, ka pai san leuleu hi.

Tua zangkuam pi laizang lam manawh inkapaipai leh Bualpi khat ka mu a, Bualpi sung ah, Ngasa namkim sumkuang nam kim,Vasa nam kim te in nuamsa in, gamta ziahziah uh hi.

Ken zong tua Bualtui sung ah kidiah in, vasa nam kim, ngasa nam kim,Vatot nam kim leh tuisung ganhing Van aleng vasa namkim tawh kikhawl in nuam sa lua in ka om hi.Ka paina ding maban zong theinawn lo liang in kumthum bang tua baulpi sung ah ka ki diah a, nuamsa in ka laina sung pan, lam et lohpi Bualpi sung aom ganhing te nopsak na hong nawngkai sakding in, abeisa ka tuakkhak ganhing thum te tawh ka kimai tang tuak uh hi.

Hong nawgkai sak masa ahi, up mawh loh penpen in, Ngal honpi amakai tuk 6 khawng phakhin athahoih pian sim, amel hoih akimuang mahmah pen in, Bualsung ganhing te nopsak na teng haza in,Bualsung leh zangkuam teng ama ukna zaneihna nuai ah koih nuam ahihman in,alangpan pih ding Ngal no suakthak bangmah theilo pawl khat zawn in, pawl phuanthak in, Bualpi hong umcih uh hi.

Ahizong in, Tua bualpi ah kiit na tawh mapang khawm ahihman in, sawthetlo in, guallel in ciah kik uh hi.

Hong nawngkai sak kik leuleu ahi,nene leh siksik a thuah Zaangsial khaat zong akiliatsakna, aki hauhsakna, akiphatsakna, ama thubek thu hiding adeihna teng tawh Bualpi sung toknawi leh susia ding in hong kuan suk a, ahizong buanlak ah awk in, sumkuang te in petngawp ahihman in, sung lut zolo in, nungkik pah ving veng hi.

Hong Nawngkai sak nuam mahmah ahi, Ngalhon makai leh Zaangsial khaat tengeel kipawl in, lawm hong zongzong uh a, cikmah a mitawh akipawl ngeilo phat angai mahmah, mi gen khempeuh man maw manlo cih kancian masa lo a, a um pahpah Gam UI ( Fox) va muhpih uh hi.Gam Ui ahih leh nek ding cih bek ngaihsun hi. Ngal hon makai leh Zaangsial khaat te ngeel in, Gam Ui pen phatphat uh a, ko hih bualtui sung a ganding teng matkhiat zawhna ding hong si nung in, nang tua sung teng asak mual tung ah angaih thei penpen in, na hamham in .tua hi peuh leh hih ganhing te in hong lau in, tha nem ding uh hi ci in, Gam Ui Pibawl mahmah uh ahihman in, Gam ui zong takpisa in lungkim mahmah hi.

Sakmual pan Gam ui Hamham, sak leh khang Bualpi kim ah Zangsial khaat leh Ngal tuk (6 ) te in umcih in, simding akithawi lai tak, khuahun paizia hong ki khel in, huihpi hong nung vat a,Bualpi tui hong khang in, asimmang cip sawm Ngal tuk ( 6) , Zangsial Khaat leh Gam Ui nangawn bualsung ah ki bual kha zezen uh a,cimawh ta ahihman un, bualsung om ganhing te zak na ah kam khum theithei zang dep uh hi.

Huihpi hong bei in, bualtui lipi hong dai ta , Gam ui, Ngaal tuk ( 6 ) leh Zangsial khaatte in, kisuang pipi in, maizum mahmah kawm sa in, tukum ih zawh loh hang maikum ah hih bualpi susia veve ding ci in, bualpi pan pai khia uh hi.

Tua ganhing paktat 3 te thugen a za kha, bualpi sung a omom khin, bualpi zia leh tong athei khin sa a hi SUMKUANG mang khat in, lau ahihman in, Ganhing paktat te tawh kipawl ding ut pian a, pawl zawnzawn hi. A hizong in bualpi sung aom, ganhing khempeuh in, bualpi pen khe 4 nei ganhing te neihsa hilo in, Huihlak vasa te leh Tuisung ganhing te ading ahihman in,ko vai ko hawm nung, hong buaipih dah un,aki sap luat leh huhna hong gen zaw nung cihsan ziau in, Bualpi suang ah tumsan vingveng uh hi.( Pawl khat kuu Lut lai ei.. )